BEXO E O CANCIONEIRO POPULAR DO ULLA



O Curral, Bexo (Dodro)                     Foto: X.Ramón Brea

Se hai unha mostra auténtica da capacidade creadora das nosas xentes e da sensibilidade para reflectir os estados de ánimo e interpretación da realidade, esa é a cantiga popular. Os homes e mulleres das aldeas de Galicia, portadores inconscientes do noso espírito popular, foron transmitindo de pais a fillos e de xeración en xeración todo un caudal riquísimo de cantigas, lendas, contos, adiviñas, refráns,..., que constitúen unha valiosísima achega ó acerbo cultural da nosa literatura popular de transmisión oral. Do mesmo xeito que un canteiro fai un cruceiro ou un oleiro os seus cacharros de barro, así os artistas anónimos das aldeas de Galicia foron vertendo no molde das estrofas octosilábicas, toda unha maneira orixinal de ver a vida e o mundo pechado dos nosos pobos.

É precisamente ese mundo aldeán -onde as relacións veciñais de axuda e solidariedade son unha constante- o berce das cantigas cheas de graza e espontaneidade, ima“Sempre en Galiza”:

“As casas aldeáns, espalladas, forman un grupo natural de poucos habitantes, chamado lugar. Alí son veciños de verdade: préstanse lume, axúdanse, aconséllanse, consólanse, berran e rifan. Nas cartas dos ausentes veñen sempre memorias para tódolos veciños do lugar”
Pois ben, de todo este tesouro da cultura popular hai innumerables mostras en toda a veiga do Ulla e vai ser a aldea de Bexo unha das que manteña máis viva esta tradición secular. Son referencia obrigada entre os estudosos dos cancioneiros populares, dúas mulleres de Bexo que gardaron coma ouro en pano a memoria da nosa máis xenuína tradición popular: Manuela Núñez e Concepción Pérez.

As cantigas recolleitas seguen a métrica popular e constan de catro versos octosilábicos, con rima asonante ou consonante nos pares. A temática é moi variada, dominando sobre todo as cantigas amorosas e de vodas, nas que xunto á graza e espontaneidade populares, non podía faltar o humor:

Meniña, ti dóenche os ollos,
tamén che me doen os meus,
ímolos lavar ó río
onde a troita lava os seus.

Fonte de Chan de Viñas, Bexo (Dodro)        Foto:X.Ramón Brea

Fostes falar mal de min
a quen tanto me quería,
a ti todo cho aceptaba
a min todo mo dicía.

 

As relacións veciñais e a comicidade van xuntas nesta cantiga, auténtica xoia pola súa orixinalidade:

Río Ulla, Bexo (Dodro)                Foto:X.Ramón Brea

Señora María,
reprenda o seu galo,
que das nosas galiñas
anda namorado;
e se non o reprende
tórzolle o pescozo
e despois non diga
que son o raposo.
Na seguinte mostra, hai unha clara alusión ás relacións sociais entre dous concellos limítrofes, Dodro e Rianxo, póndose de manifesto como o monte da Paradegua servía de límite natural entre dous mundos moi diferenciados: o mariñeiro da Arousa e o labrego da veiga do Ulla:

Miña nai non me casedes
da Paradegua pra abaixo
que non quero ser veciño
das peixeiras de Rianxo.
O sentimento relixioso aparece representado nas romarías, locais no caso do San Cibrán, ou dun profundo significado en toda Galicia, caso de San Andrés de Teixido. A presenza da cesta fálanos do xantar na carballeira, complemento obrigado de toda romaría que se prece e o mar fala do río Ulla, paso obrigado cando aínda a ponte de Catoira era unha utopía:

Tres días hai que non como,
tres días hai que non durmo,
pensando en ti, San Andrés,
que estás no cabo do mundo.

Fun a San Cibrán do Monte
cunha cesta na cabeza,
fun por mar e vin por terra,
o santiño mo agradeza.
Aínda que hai cantigas específicas de determinadas festas do ano (Noiteboa, Maios, San Xoán,...), de traballos agrícolas (sega, vendima, espadelas do liño,...), de romaría -que se cantaban camiño dos santuarios- de profesións (canteiros, arrieiros,...) ou de berce para arrolar os nenos; a maioría das composicións desta banda do Ulla tiñan un claro fin de divertimento, aparecendo en tódalas reunións da mocidade, vodas e calquera outra manifestación social de carácter festeiro e mesmo acompañadas dos instrumentos propios (pandeiro, pandeireta, gaita,..).

Como remate desta entrañable viaxe no tempo e nas lembranzas, o autor sentiríase moi ledo de pensar que nestes días de festa, en Bexo, logo do xantar e coa mornura e o labio acedo dos nosos viños do Ulla, aínda se volvan oír as cantigas de sempre e os aturuxos solidarios e farreiros. De calquera xeito, a festa debe continuar e, velaí, a mellor maneira de o lembrar:

Vou da-la despedida,
pero non é de marchar,
e por da-la pandeireta
a quen a queira tocar.

X. Ramón Brea Rei (Texto e fotos)